Onze privacy wordt deze dagen belaagd uit diverse hoeken. Privéfirma’s proberen ons doen en laten op internet te volgen – al liep Facebook daarvoor recent tegen de lamp. Daarnaast stellen de maatregelen van de regering tegen terreur onze privacy op de proef. Staatssecretaris voor Privacy Bart Tommelein volgt het nauwlettend en zat op vraag van de premier over de antiterreurmaatregelen mee aan tafel. “Zonder privacy geen vrijheid”, zegt hij.
Een staatssecretaris voor Privacy is uniek in de wereld. Bart Tommelein is het eerste Belgische regeringslid dat de bevoegdheid kreeg. In de Ierse regering is wel iemand bevoegd voor data protection, een belangrijk deel van privacybeleid en bij ons een bevoegdheid van staatssecretaris Tommelein en Justitieminister Koen Geens. “Er zijn altijd meerdere ministers bij betrokken”, zegt de Oostendenaar. “Bij de antiterreurmaatregelen zat ik mee aan tafel, maar ook dat is uiteraard een bevoegdheid van meerdere ministers.”
Waarom voor het eerst een staatssecretaris voor Privacy?
Bart Tommelein: “Dat was een liberale eis. Op onze laatste congressen besteedden wij veel aandacht aan privacy. De gevoeligheid is vrij groot en de thematiek van de bescherming van het individu plakt op het liberalisme. We leven in een digitaal tijdperk. De private levenssfeer in 2015 is niet dezelfde als 10 of 20 jaar geleden. Persoonsgegevens zijn het nieuwe goud. De privacyrisico’s zijn groter dan ooit, maar er zijn ook opportuniteiten. Privacy staat altijd in relatie tot iets anders, het is altijd een afweging. Privacy geeft je nooit het recht je van de samenleving af te sluiten. Er is geen plaats voor privacy-ayatollahs die zich verborgen houden voor de overheid met de bedoeling misdrijven te plegen.”
Moet in het kader van de terreurbestrijding niet zoveel mogelijk informatie beschikbaar zijn?
“De Amerikaanse president Franklin zei: ‘Wie veiligheid boven vrijheid plaatst, is geen van beide waard’. Het staat altijd in verhouding. Mensen zeggen soms: ‘ik heb niets te verbergen, ze mogen alles van mij weten’. Maar iedereen heeft wel iets wat hij of zij liever voor zich houdt. Op dit moment is de tolerantie om privacy in te leveren heel groot, maar eens Salah Abdeslam gepakt, zal dat wegebben en zullen mensen zich afvragen waarom alles in de gaten wordt gehouden.”
Welke afwegingen moeten we dan maken?
“Als we maatregelen nemen die de privacy inperken, moeten we altijd heel duidelijk het doel bepalen. We moeten niet met een kanon op een mug schieten. Verder moeten de maatregelen om dat doel te bereiken in verhouding zijn. En alles moet ook transparant zijn: wie krijgt toegang tot welke gegevens en waarvoor mogen ze gebruikt worden? De USA, in onze ogen een superdemocratie, heeft zich zo al enkele keren bezondigd aan het onwettig afluisteren van mensen. Zelfs buitenlandse staatshoofden, zoals Angela Merkel.”
België wil op het vlak van privacy het voortouw nemen.
“Er is een nieuwe Europese privacyverordening in de maak. Dat is een Europese wet. Ik was daar het laatste jaar volop mee bezig en we zitten nu in de eindfase. België wil de lead nemen, niet alleen voor wat de overheid betreft, maar ook de privésector. Denk aan Facebook. Er zijn waarschijnlijk nog wel privéfirma’s die onrechtmatig volgen naar welke websites iemand surft, maar Facebook is wel het uithangbord en heeft bovendien een Europese zetel. België was het eerste land waar Facebook een veroordeling opliep.”
Wat is de stand van zaken?
“De rechter oordeelde dat wie een facebookprofiel heeft aangemaakt, akkoord gaat met de privacyvoorwaarden van het bedrijf en dus toestemming geeft om gevolgd te worden. Maar Facebook volgt ook mensen die geen gebruiker zijn. Dat moet het bedrijf stoppen van de rechter, die een dwangsom oplegt van 250.000 euro per dag dat het nog gebeurt. Maar Facebook ging in beroep en probeert intussen ook met de overheid tot een overeenkomst te bereiken.”
Zou het niet nog beter zijn dat Facebook ook gebruikers niet langer mag volgen?
“De overheid moet zich niet te veel moeien met de relatie van een privébedrijf met zijn klanten. Als mensen expliciet toestemming geven moeten we daar niet tussenkomen. Maar iedereen moet zich aan de regels houden. Zowel de overheid als de privé. Bovendien speelt Facebook ook een positieve rol. De overheid gebruikt Facebook om info door te geven over de terreurdreiging. Zelf gebruik ik ook veel digitale communicatie. In Wallonië noemen ze me daarom minister 2.0. Maar dat betekent niet dat er geen spelregels gerespecteerd moeten worden.”
Dat geldt ook voor de terreurmaatregelen.
“Het is gevaarlijk om beslissingen te nemen rond privacy nu we onder heel zware druk staan. ‘Komaan Bart’, zeggen collega’s me, ‘de mensen willen dat nu’. Maar toch wachten we beter nog even. Nieuwe databanken zijn niet van vandaag op morgen klaar. En waarvoor ga je ze gebruiken? Je voert beter het debat als er geen terreurdreigingis. Uitzonderlijke situaties vragen uitzonderlijke maatregelen, maar hou die dan tijdelijk en bouw evaluatiemomenten in. Maar over blijvende maatregelen kunnen we later discussiëren. Op dit moment is dat een heel moeilijke boodschap. Wil ik terroristen beschermen? Nee! Maar ik wil wel de vrijheid van de mensen beschermen. Neem huiszoekingen tussen 21 en 5 uur. Nu vindt iedereen dat dat moet kunnen. We beslisten het vanaf nu ook toe te laten, enkel in terreurdossiers, al moet het parlement dat nog goedkeuren. Maar wil iedereen echt in alle dossiers nachtelijke huiszoekingen?”
Er was sprake van een databank met vingerafdrukken.
“Een databank met biometrische gegevens lag op tafel. De N-VA wou onmiddellijk een databank invoeren met vingerafdrukken en iris-scans van de ogen. Biometrische gegevens, dat kan ook dna zijn. Maar het lijkt me toch niet logisch om mijn vader van 82 jaar nu naar het stadhuis te laten komen voor vingerafdrukken en een irisscan. Je kan eventueel overwegen om dat in de toekomst in te voeren bij de vernieuwing van de identiteitskaarten. Maar het zal lang duren voor we iedereen hebben en dan blijft de vraag wat dat kost, wat we met die gegevens gaan doen en wie ze zal kunnen raadplegen. En moet je dat niet internationaal aanpakken? Maar ik ga er wel mee akkoord dat we alle mensen op de OCAD-lijst met geradicaliseerden naar het politiebureau laten komen voor irisscans en vingerafdrukken. Dat wordt nu al gedaan.”
Worden passagiersgegevens van vliegtuigen nu verzameld?
“Daar waren we al mee bezig, maar er zijn nog vragen. We kijken ook naar Europa. Ons systeem moet compatibel zijn met wat zij voorstellen. Het gaat bovendien over commerciële gegevens, geen overheidsgegevens. Maar het voorstel ligt op tafel, net als het voorstel om het aankopen van betaalkaarten voor gsm’s niet meer anoniem te laten gebeuren.”
De discussies zijn ook ideologisch.
“Er is een verschil tussen partijen die harder gaan en partijen die niet willen overdrijven. Voor liberalen blijft de bescherming van het individu belangrijk. N-VA en Open VLD verschillen daar van mening. Soms zijn wij even hard als hen: wij zijn voor het nemen van vingerafdrukken van mensen op de OCAD-lijst en voor het gevangennemen van teruggekeerde Syriëstrijders. Maar wij willen geen politiestaat waarin iedereen constant gecontroleerd wordt.”
Bron: Krant van West-Vlaanderen